GEOMORFOLOGIA GMINY KOCK

Obszar gminy Kock jest terenem wysoczyznowym ograniczonym od południa pradoliną Wieprza, oraz przeciętym południkowo przez rzekę Czarną.

Pod względem orograficznym na obszarze gminy Kock można wyróżnić dwa poziomy hipsometryczne:

poziom niższy akumulacji wodnej (dolina Wieprza, Tyśmienicy, i Czarnej )
poziom wyższy akumulacji polodowcowej obejmujący pozostałą część gminy

Poziom wyższy to typowa równina pochodzenia polodowcowego poprzecinana dolinami rzek. Wiele faktów wskazuje że duża ilość dolin ma założenie rynnowe. Rynny polodowcowe występują tylko w postaci form mniej lub bardziej przeobrażonych przez późniejsze procesy fluwialne. Znajdujące się tam doliny Świnki, Krzówki, Czarnej, Bystrzycy mają kierunek równoległy do przypuszczalnego kierunku transgresji lądolodu. Są one proste, obecnie jeszcze stosunkowo głębokie i przy tym wąskie. Doliny te podczas zaniku lądolodu stadiału Warty wykorzystywane były przez wody roztopowe tworzące w nich sandry. Procesy takie musiały w znacznym stopniu przeobrazić pierwotny kształt rynien podnieść ich dna i zwiększyć szerokość. Dalsze złagodzenie kształtu rynien nastąpiło podczas zlodowacenia północnopolskiego i w pewnym stopniu w holocenie dzięki akumulacji utworów rzecznych i torfów. (Mojski 1972)

Na omawianym obszarze występują też sandry dolinne, później rozcięte w wielu miejscach i zupełnie zniszczone. W dolinach, poczynając od doliny Okrzejki na zachodzie do doliny Krzny na wschodzie sandry wiążą się w jeden system odpływu przez dolinę Wieprza-Tyśmienicy-Białki i dalej ku wschodowi. Pomiędzy Kockiem i Łysobykami poziom sandrów występuje w postaci przylepionych do stoków wysoczyzn wąskich listew osiągających 150 m n.p.m. W Poizdowie w jednym z odsłonięć widocznych jest ok. 8 m piasków ze żwirami warstwowanych z upadkiem ławic ku zachodowi od 8 do 10 stopni (Mojski 1972).

W dolinie Wieprza rozwinięta jest pospolicie jedna akumulacyjna terasa rzeczna, która należy do zlodowacenia bałtyckiego. Wznosi się ona od 2 do 8 m ponad holoceńskie dno doliny. Terasa zbudowana jest głównie z piasków drobnoziarnistych warstwowanych poziomo i przekątnie z domieszką żwirów skandynawskich jak i lokalnych głównie kredowych. W większych dolinach dopływów Wieprza terasa pochodząca z ostatniego zlodowacenia jest wykształcona w niewielu miejscach. Małe jej płaty występują zwłaszcza w dolinie Tyśmienicy i Piwonii a także Krzny i Białki. Wysokość nie przekracza 2 m, wyjątkowo 4 m (Mojski 1972).

Holoceńskie dno doliny Wieprza osiąga poniżej ujścia Tyśmienicy szerokość ok. 3 km. Jego osobliwością jest rozdzielenie się na dwa ramiona. Prawe z nich obecnie nieczynne jest na ogół szersze, zapełnione torfami wznosi się do ok. 5 m powyżej ramienia lewego, zachodniego. Tym ostatnim płynie obecnie rzeka i tu odbywają się procesy narastania dna. Na tym odcinku a zwłaszcza w rejonie ujścia Tyśmienicy zachowało się wiele starorzeczy (Mojski 1972). Zgrupowane są one w większości po prawej stronie Wieprza na obszarze równin zalewowych i nadzalewowych.

Najwyżej położony punkt na tym terenie znajduje się w zachodniej części gminy osiągając wartość 168 m n.p.m. a najniższy znajduje się w dolinie Wieprza na wysokości 127,4 m n.p.m. Różnica wysokości względnych wynosi więc 40,6 m.

Granica przejścia poziomu niższego do wyższego zaznacza się bardzo wyraźnie w postaci mniej lub bardziej stromych stoków tworzących krawędź. Duże różnice wysokości względnej występują wzdłuż prawego zbocza Tyśmienicy oraz Wieprza szczególnie na odcinku od Kocka do Poizdowa. Wyraźny cypel wierzchowinowy wkraczający w obszar doliny Wieprza na południowy-zachód od Kocka jest tego widocznym przykładem. Różnica wysokości względnej na kilkusetmetrowym odcinku wynosi ponad 20 m.

Poziom wyższy w przeciwieństwie do poprzedniego charakteryzuje się rzeźbą niskofalistą, miejscami pagórkowatą z dość znacznym urozmaiceniem rzeźby. Występują tu odosobnione pagórki i wzniesienia, które nadają ton krajobrazowi.

Pagórki moreny czołowej o kilkumetrowej wysokości rozciągają się pomiędzy Tarkawicą a Parczewem - na wschód od gminy Kock. Są one silnie zdenudowane podobnie jak i wysoczyzna na której występują (Mojski 1972).

Na Równinie Łukowskiej znajdują się moreny czołowe stadiału Warty. Są to moreny czołowe lobu Wilgi i są bardzo zniszczone przez wody roztopowe (Mojski 1972).

2008 Wszystkie